Ազգային հաշիվների համակարգը (ԱՀՀ) ժամանակակից շուկայական տնտեսության մակրոտնտեսական հիմնական ցուցանիշների
համակարված
ներկայացման
գործիք
է: ԱՀՀ-ն մակրոտնտեսական գործընթացների
նկարագրման
և
վերլուծության համար
կիրառվող փոխկապակցված ցուցանիշների
համակարգ
է:
ԱՀՀ-ում ներառված բաղադրիչները հնարավորություն են տալիս
պատկերացում
կազմել
տնտեսության
առկա
վիճակի,
հնարավորություն
է
ստեղծում
պատկերացում
կազմել
տնտեսական
գործունեության
վերաբերյալ,
վերլուծել
առկա
մակրոտնտեսական
ցուցանիշները
և
կատարել
եզրհանգումներ:
ԱՀՀ-ն մշակվել է ամերիկացի Սայմոն Կուզնեցի կողմից 1920 թ-ին:
ԱՀՀ-ի հիմնական բաղադրիչներն
են
- համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ),
- համախառն ազգային արդյունքը (ՀԱԱ),
- զուտ ներքին արդյունքը (ԶՆԱ),
- ազգային եկամուտը (ԱԵ),
- մասնավոր եկամուտը (ՄԵ),
- տնօրինվող եկամուտը (ՏԵ):
ԱՀՀ-ի կարևորոագույն ցուցանիշներից է ՀՆԱ-ն,
որը ներկայացնում
է մեկ տարվա ընթացքում
երկրի տարածքում
արտադրված վերջնական
ապրանքների և
ծառայությունների շուկայական
արժեքը: Քանի որ ՀՆԱ-ն նախատեսված
է
թողարկված
ապրանքների
գնահատման
համար,
ապա
հաշվառում
են
միայն
որոշակի
ժամանակահատվածում
արտադրված
վերջնական
ապրանքներն
ու
ծառայությունները:
Յուրաքանչյուր
արտադրանքի
ծավալ
հաշվարկվում
է
ըստ
վաճառքի
գնի:
Գոյություն ունեն ՀՆԱ-ի հաշվարկման երեք եղանակներ.
1.
Արտադրական
եղանակ
ՀՆԱ = Համախառն ավելացված արժեք + ապրանքների և ներմուծման հարկեր:
2.
Ծախսերի եղանակ
ՀՆԱ = Վերջնական սպառման ծախսեր + համախառն կուտակում +
սալդո:
3.
Եկամուտների ձևավորման եղանակ
ՀՆԱ = Աշխատավարձ + արտադրության հարկեր + ներմուծման
տուրքեր
+ համախառն
շահույթ -
սուբսիդիաներ:
ՀԱԱ-ն նույնպես
մակրոտնտեսական
ցուցանիշ
է
և
սերտորեն
կապված
է
ՀՆԱ-ի հետ: ՀԱԱ-ն ներկայացնում է
մեկ տարվա
ընթացքում երկրի
ռեզիդենտների կողմից
արտադրված վերջնական
ապրանքների և
ծառայություների ամբողջական
շուկայական արժեքը:
Մինչ ՀՆԱ-ն չափում է ներքին արտադրության ապրանքներն ու ծառայությունները (ներառյալ օտարերկրացիների
մատակարարած
ռեսուրսներով
թողարկված
արտադրանքը),
ՀԱԱ-ն չափու
է
երկրի
քաղաքացիների
կողմից
արտադրված
արտադրանքը:
ՀՆԱ-ն և ՀԱԱ-ն մակրոտնտեսական ցուցանիշներ են և վերաբերվում են ողջ տնտեսությանը:
Ինչպես վերը ներկայացվեց ԱՀՀ-ն պարունակում է եկամտի
այլ
ցուցանիշներ, որոնք
իրենց
մի
քանի
բաղադրիչներով
տարբերվում
են
ՀՆԱ-ից և ՀԱԱ-ից: Որպեսզի
առավել
ճշգրիտ
պատկերացում
կազմվի
եկամտի
տարբեր
ցուցանիշների
փոխադարձ
կախվածության
մասին, ՀՆԱ-ից հանվում
են
տարբեր
բաղադրամասեր:
Որպեսզի ստանանք զուտ ներքին արդյունքը
(ԶՆԱ), հանում
ենք
հիմնական
կապիտալի
մաշվածքի
այն
արժեքը, որի մեծությամբ
փոքրանում
է
արտադրական
ձեռնարկությունների
սարքավորումների
և
բնակելի
շենքերի
տարեկան
արժեքը.
ԶՆԱ= ՀՆԱ- Ամորտիզացիա
(հիմնական կապիտալի
մաշվածքի արժեք):
Այսպիսով, ԶԱԱ-ն ավելի ճշգրիտ է բնութագրում տնտեսական գործունեության զուտ արդյունքը
քան
ՀՆԱ-ն:
Հաջորդ ցուցանիշը ազգային
եկամուտն (ԱԵ) է, որը ստացվում
է
ԶՆԱ-ից անուղղակի
հարկերը
հանելուց
հետո:
Մասնավոր
կամ անձնական
եկամուտը (ՄԵ) իր մեջ ներառում
է
անհատների
ստացած
բոլոր
եկամուտները:
Սա
այն
եկամուտն
է,
որի
միջոցով
անհատները
գնում
են
ապրանքներ,
ավելացնում
խնայողություններ,
վճարում
հարկեր:
Եվ վերջապես, տնօրինվող
եկամուտը (ՏԵ) անհատական
հարկային
պարտավորությունների
կատարումից
հետո
մնացած
եկամուտն
է:
Անվանական և
իրական ՀՆԱ: Կարևոր
է
զանազանել
իրական
և
անվանական
տնտեսական
արժեքները: Անվանական (կամ
դրամական) արժեքն արտահայտվում
է
ընթացիկ
գներով:
Որոշակի
ժամանակահատվածի
համար
անվանական
արժեքն
արտացոլում
է
տնտեսական
փոփոխականների
իրական
մեծության
փոփոխությունները,
ինչպես
նաև
ինֆլյացիան՝
գների
ընդհանուր
մակարդակի
փոփոխությունները:
Դրան հակառակ՝ իրական
արժեքն անտեսում է գների
մակարդակի
փոփոխության
ազդեցությունը,
արտացոլելով
միայն
տնտեսական
փոփոխականների
իրական
մեծության
փոփոխությունները:
Այսինքն,
օգտագործվող
<<իրական>>
տերմինը
նշանակում
է,
որ
տվյալները
ճշգրտված
են
ինֆլյացիայի
մակարդակով:
Անվանական
ՀՆԱ-ն՝ ընթացիկ
գներով
արտահայտված
ՀՆԱ-ն է, իսկ իրական ՀՆԱ-ն՝ գների
մակարդակի
փոփոխություններով
ճշգրտված
ՀՆԱ-ն: Անվանական
ՀՆԱ-ն բասիսային
տարվա
համեմատ
կարող
է
աճել,
եթե
1. արտադրվել
են
ավելի
շատ
ապրանքներ
և
ծառայություններ,
2. գներն
աճել
են:
Քանի որ հաճախ անհրաժեշտություն է առաջանում համեմատել տարբեր ժամանակաշրջանների փաստացի արտադրված
ապրանքների
և
ծառայությունների
քանակությունը,
ապա
ՀՆԱ-ն պետք է ազատել
գների
փոփոխության
ազդեցությունից:
Այդ
խնդիրը
լուծելու
համար
օգտվում
են
գների
ինդեքսներից
մեկը,
որը
անվանում
են ՀՆԱ-ի
դեֆլյատոր:
ՀՆԱ-ի դեֆլյատորը գների
ինդեքս
է,
որը
բացահայտում
է
որոշակի
ժամանակահատվածում
ՀՆԱ-ի մեջ ներառված
ապրանքների
գնման
ծախսերի
հարաբերությունը
բազիսային
տարվա
նույն
ցուցանիշին:
Բազիսային
տարվան
վերագրվում
է
100 արժեքը:
Եթե
ՀՆԱ-ի դեֆլյատորն
ավելի
մեծ
է,
քան
100-ը,
նշանակում
է
գներն
աճել
են:
ՀՀ ԱՎԾ-ի կողմից գնահատվում են այն ՀՆԱ-ի մեջ ներառված ապրանքները, որոնք արտադրվել են տարվա ընթացքում: Ապրանքների նման զամբյուղը կարող է ներառել տներ,ավտոմեքենաներ, գրասենյակային շենքեր,
բժշկական
ծառայություններ,
հաց,
կաթ,
զվարճանք
և
ՀՆԱ-ում ներառված
մյուս
աօրանքները՝
ընթացիկ
տարվա
փաստացի
գներով:
Այնուհետև
ԱՎԾ-ն հաշվարկում
է
հետևյալ
հարաբերությունը.
(1) նշված
ապրանքների
ներկայացուցչական
զամբյուղի
գնման
ծախսերն
ընթացիկ
գներով,
բաժանած՝
(2) միևնույն
զամբյուղի
գնման
ծախսերն
ավելի
վաղ՝
բազիսային
տարվա
գներով:
Ընտրված
բազիսային
տարվան
վերագրվում
է
100 արժեքը:
Իրական
ՀՆԱ(ը)=Անվանական
ՀՆԱը X ՀՆԱ-ի դեֆ.(բ) /
ՀՆԱ-ի դեֆ.(ը)
Օրինակ:
Անվանական ՀՆԱ Գների
ինդեքս
Իրական ՀՆԱ
(մլրդ դրամ)
( ՀՆԱ դեֆ.(ը) - 100)
(մլրդ դրամ)
Բազիսային տարի
6,244
100.5
6,244
Ընթացիկ տարի
7.246
107.5
6.739
Տոկոսային աճ 16.0
7.5
7.9
Նյութի
ամբողջական և
լիարժեք ընկալմանը
կօժանդակի բառարանը
Օգտագործված
գրականություն
«Տնտեսագիտություն», Ջ. Դ. Գոռթնի, Երևան, 1999
«Տնտեսագիտություն», Փ. Սամուելսոն, Ու. Դ. Նարդհաուս,Երևան, 1995
http://hy.wikipedia.org/
http://www.nyuter.info/
