Ասպետ բանկիրները

Շուրջ տաս դար առաջ, 1095 թվականին, Սրբազան Հռոմեական կայսրության (Գերմանիայի, Իտալիայի, Բուգունդիայի թագավորություն) և Ֆրանսիայի թագավորության գլխավոր դերակատարմամբ տեղի ունեցավ Եվրոպայում քրիստոնեական պատմության ամենամեծ շարժումը`Խաչակրած արշավանքը: Մոտ 200 տարի շարունակված արշավանքի նպատակն էր ազատագրել մուսուլմանների իշխանության տակ գտնվող Սուրբ երկիրը`Երուսաղեմը (ներկայիս Իսրայելը), որը գրավված էր դեռ Արաբական խալիֆաության ժամանակներից:

1118 թվականին, խաչակիր ասպետի դիմակի տակ, արշավանքներին միացան այսպես կոչված «մուրացիկ ասպետները», ովքեր Հռոմի Պապի հովանավորությունը վայեյելով շատ շուտով «մուրացիկ ասպետներից» դարձան տամպլիեռներ: Նրանք չէին ենթակրվում թագավորին, հաշվետու էին մինայն Հռոմի Պապին, ազատված էին բոլոր տեսակի հարկերից և ունեին ֆինանսական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք: Խաչակրած արշավանքների մասնակիցները, լինեին նրանք սովորական գյուղացի, ասպետ, թե հոգևորական, ունենում էին որոշակի արժեք ունեցող իրեր (որով կարելի էր ապրանքափոխանակություն կատարել), որը արշավանքի ընթացքում կարող էին կորցնել: Այս խնդիրը կարգավորելու համար տամպլիեռները առաջարկում էին իրենց «բանկային» ծառայությունը, վերցնելով արշավողի գումարը՝ փոխարենը կտրոն տալով: Կտրոնով հնարավոր էր ձեռք բերել ցանկացած ապրանք, բայց թե որտեղից` որոշում էին տամպլիեռները: Կտրոնների վրա կար գրություն, որում նշված էր, թե ինչքանի ապրանք կարելի է ձեռքբերել կտրոնով, ինչպես նաև կնիք` ասպետի մատնահետքով: Այդպես անվտանգ էին արշավականների միջոցները, իսկ բարտերը իրականացվում էր ավելի հեշտ: Իհարկե այս ծառայությունը անվճար չէր, տամպլիեռները իրենց մատուցած ծառայության համար վերցնում էին կոմիսիոն կանխավճար, բացի այդ, տամպլիեռական գանձարան էր ուղղվում մահացած արշավականների միջոցները: Տամպլիեռները մտածում էին նաև փող չունեցող արշավականների մասին: Նրանք գնում կամ գրավ էին վերցնում ասպետների ֆեոդալական կալվածքը՝  նախորոք հաշվարկելով

հողի, բերքի և սպասվելիք եկամտի արժեքը՝ վճարելով ասպետին ընդհանուր գումարի 2/3 մասը: Գումարը տրամադրում էին կտրոնի տեսքով, և նույնիսկ վերցնում էին լրացուցիչ վճար կատարված ծառայության դիմաց: Որպեսզի ցույց տան, որ վաշխառու կամ ուրիշի փողերի հաշվին հարստացող չեն, տամպլիեռները իրենց հաճախորդներից վերցնում էին ընդհանուր գումարի 10%-ը, մինչդեռ հրեա վաշխառուները գանձում էին 40%-ից ոչ պակաս: Պապի որոշմամբ ասպետները պարտքը վճարել չկարողանալու դեպքում՝ կարող էին սառեցնել հրեա պարտատերերի պարտքը, բայց տամպլիեռների պարտքը չվճարելը չէին կարող: Երբեմն ասում են, որ տամպլիեռների կողմից տրամադրված կտրոնները կարելի է համարել համար առաջին թղթադրամները, բայց դա այդքան էլ այդպես չէ: Դեռ հին ժամանակներից մարդիկ ապրանքափոխանակություն իրականացնելու համար ստեղծել էին համըդհանուր արժեքներ, որոնցով հնարավոր կլիներ ձեռք բերել տարբեր տեսակի ապրանքեր: Տարբեր տարածաշրջաններում այդ ապրանքները տարբեր էին, որոշ շրջաներում ապրանքի գինը որոշվում էր կենդանու մորթով, ոսկի դրամներով: Վերջապես ստեղծվեցին առաջին մետաղադրամները, որոնց մաքրությունը որոշելու համար, մարդիկ դրանք տանում էին ոսկերիչների մոտ, վերջիններս ոսկու փոխարեն տրամադրում էին անդորագրեր: Երբ հաճախորդին պետք էր գնումներ կատարել նա վերադրաձնում էր անդորագիրը, փոխարենը՝ ստանում իր գումարը: Ժամանակի ընթացքում անդորագրերը մտան շրջանառության մեջ: Մարդիկ գնումներ կատարում էին հենց անդորագրերի միջոցով, իսկ ոսկին մնում էր ոսկերիչների մոտ: Վերջիներս գանձարանի հաշվին կրկնապատկում էին իրենց միջոցները՝ ոսկին վարկ տալով մարդկանց, փոխարենը իհարկե տոկոսավճարներ ստանալով: Բայց ոսկին գանձարանում անսպառ չէր, և ոսկերիչները հնարեցին մի նոր եղանակ, գանձարանում ոսկու քանակը մեծացնելու համար, խոստանալով ավելի շատ հետ վերադարձնել, քան տվել է ոսկերիչին ավանդատուն: Այսպես ստեղծվեցին «վարկ» և «ավանդ» հասկաությունները: Այսպես անդորագրերը դարձան առաջին դրամները, իսկ ոսկերիչները և տամպլիեռները՝ առաջին բանկիրները:

Տեքստը ռուսերեն տարբերակով տրամադրեց`Ա.Տիգրանյանը

Աղբյուրը`Մերի Թելունցի բլոգ